Κηφήνες, ο αρσενικός πληθυσμός της κυψέλης

Έχοντας ήδη μιλήσει για την Βασίλισσα και την Εργάτρια, ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για το τρίτο και πλέον αφανές ή παρεξηγημένο μέλος της κυψέλης, τον Κηφήνα. Η λέξη “Κηφήνας” έχει γίνει πλέον συνώνυμη του τεμπέλης και του ράθυμος. Ίσως όχι αδίκως. Χωρίς κηφήνες όμως, μελίσσια δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν. Ας δούμε λοιπόν τι ακριβώς εξυπηρετεί ο αρσενικός πληθυσμός της κυψέλης.

Κηφήνας – Waugsberg / Wikimedia Commons

Τι είναι ο κηφήνας;

Ο κηφήνας είναι η αρσενική μέλισσα. Όταν η βασίλισσα γεννήσει ένα αγονιμοποίητο αυγό, θα προέλθει δια της αρρενοτόκου παρθενογένεσης ένα αρσενικό άτομο. Με απλά λόγια, οι γιοι της βασίλισσας δεν έχουν πατέρα. Λαμβάνουν ένα σετ 16 χρωμοσωμάτων από την μητέρα τους, αντίθετα με τις εργάτριες που λαμβάνουν δύο σετ (16 από το ωάριο και 16 από το σπερματοζωάριο). Από αυτό το ένα ωάριο της βασίλισσας λοιπόν, δημιουργούνται μέσω του κάθε κηφήνα περίπου 10 εκατομμύρια σπερματοζωάρια σε αναζήτηση νέων βασιλισσών προς γονιμοποίηση.

Τους θερινούς μήνες μπορεί να υπάρχουν περίπου διακόσιοι κηφήνες σε μια υγιή κυψέλη.

Η ανατομία του κηφήνα

Ο κηφήνας είναι μεγαλύτερος από τις αδερφές του εργάτριες, αλλά μικρότερος μόνο από την μάνα του μελισσιού βασίλισσα. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του, είναι τα μάτια που είναι διπλάσια σε μέγεθος από τις εργάτριες και την βασίλισσα. Επίσης η κοιλιά του είναι χοντρότερη συνήθως και από της βασίλισσας, ίσως γι’αυτό τον λόγο οι Γάλλοι τον αποκαλούν Faux-bourdon (ψευδό-βομβίνο).

Σημείωση: Ο κηφήνας δεν έχει κεντρί. Η χρησιμότητα του κεντριού πριν αυτό εξελιχθεί στις εργάτριες μέλισσες σε αμυντικό μηχανισμό, ήταν η εναπόθεση αυγών. Αφού λοιπόν δεν τσιμπάει ο κηφήνας, χρησιμεύει ώστε να μάθουν οι νέοι μελισσοκόμοι να πιάνουν και να χειρίζονται το έντομο, προτού χρειαστεί να πιάσουν μια βασίλισσα. Επίσης, αν δείτε στην τηλεόραση κάποιον να κάνει μαγκιές με μέλισσες και ατρόμητους χειρισμούς, μάλλον παίζει με κηφήνες..

Επίσης η προβοσκίδα του κηφήνα είναι κοντύτερη της εργάτριας, και δεν του επιτρέπει να συλλέξει τροφή στη φύση (γύρη, νέκταρ).

Ως μεγαλύτερος είναι και ποιο θορυβώδεις από τις εργάτριες.

Όνομα και πράγμα;

Ο κηφήνας δεν βοηθάει στην φροντίδα του γόνου, στην συλλογή τροφής, την παρασκευή κεριού, μελιού, βασιλικού πολτού ή πρόπολις. Επειδή δεν μπορεί να τραφεί μόνος του στις ανθοφορίες, στην αρχή της ζωής του τον ταΐζουν οι εργάτριες. Αργότερα θα συνεχίσει να ικετεύει για τροφή, και αν τον αγνοήσουν, θα φάει από τα έτοιμα (αποθηκευμένα στην κυψέλη) τρόφιμα.

Σε τι εξυπηρετεί όμως;

Ζευγάρωμα, γονιμοποίηση βασίλισσας. Χωρίς την στιγμιαία και ιδιαιτέρως επώδυνη συμμετοχή του κηφήνα (όταν ζευγαρώνει εκρηγνύεται και αποκολλάται μέρος της αναπαραγωγικής του ανατομίας και το έντομο πεθαίνει), δεν θα γεννιόντουσαν ποτέ εργάτριες από μια νέα βασίλισσα. Άρα, καταστροφή.

Σημείωση: Οι έτοιμοι για αναπαραγωγή κηφήνες από όλο το μελισσοκομείο μαζεύονται και πετάνε όλοι μαζί σε συγκεκριμένες περιοχές. Σε αυτές της Περιοχές Συνάθροισης Κηφήνων, θα βρεθούν και οι νέες βασίλισσες με σκοπό να ζευγαρώσουν με πάνω από 10 κηφήνες, ώστε να εξασφαλίσουν την γονιδιακή ποικιλομορφία του γόνου τους.

Εκτός της αναπαραγωγής που είναι ο βασικός σκοπός και η τελευταία πράξη της ζωής του κηφήνα έχουν παρατηρηθεί και κάποια παράπλευρα οφέλη της ύπαρξης του στην κυψέλη. Οι εργάτριες όταν θέλουν να δροσίσουν την κυψέλη το καλοκαίρι κουνάνε τα φτερά τους κάνοντας αέρα. Αυτή την συμπεριφορά την έχει και ο κηφήνας, και τα φτερά του είναι μεγαλύτερα. Επίσης έχουν παρατηρηθεί να βουίζουν σε εισβολείς ώστε να τους εκδιώξουν από την κυψέλη, αν και δεν συμμετέχουν ενεργά στην ασφάλεια του σμήνους.

Κηφήνας και Βαρρόα

Η Βαρρόα, το ακάρι μάστιγα των μελισσών τρέφει ιδιαίτερη προτίμηση στους κηφήνες. Συχνά γεννάει σε κελιά κηφήνα που και ποιο ευρύχωρα είναι, και περισσότερες μέρες κάνουν να βγουν από αυτά οι νέοι κηφήνες (24), παρέχοντας ταυτόχρονα εκκολαπτήριο και ξενιστή για τα νεαρά βαρρόα.

Τέλος

Κατά μέσο όρο, οι κηφήνες ζουν δύο μήνες. Αν δεν ζευγαρώσουν και άρα βρουν ένδοξο τέλος ως καμικάζι της διαιώνισης του είδους, οι εργάτριες θα τους ανεχθούν ίσως μέχρι τα πρώτα κρύα. Τότε, θα τους βγάλουν από την κυψέλη και δεν θα τους επιτρέψουν να ξαναμπούν (Δεν θα μαγειρεύω εγώ να τρως εσύ και να μην κάνεις τίποτε). Έτσι ο κηφήνας θα πεθάνει από έκθεση στα στοιχεία της φύσης, πείνα, ή διάφορα αρπαχτικά.